مقدمه
Uniparental Disomy (UPD) یک اختلال ژنتیکی است که زمانی رخ می‌دهد که فرد به جای به ارث بردن یک نسخه از هر کروموزوم از پدر و یک نسخه از مادر، هر دو نسخه از یک کروموزوم را تنها از یک والد به ارث می‌برد. این وضعیت می‌تواند باعث بروز بیماری‌های ژنتیکی یا اختلالات مختلف شود. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته ژنتیکی، خدماتی دقیق برای تشخیص و مشاوره در زمینه UPD ارائه می‌دهد.
علل ایجاد دیزومی تک والدی
علت بروز UNIPARENTAL DISOMY
UPD معمولاً به دلیل مشکلاتی در تقسیم سلولی یا مراحل لقاح رخ می‌دهد. در شرایط طبیعی، هر فرد دو نسخه از هر کروموزوم (یکی از پدر و یکی از مادر) به ارث می‌برد. اما در UPD، یک نسخه از یک والد و دو نسخه از والد دیگر به ارث می‌رسد. UPD ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- اصلاح میتوزی (Trisomy Rescue):
- یکی از دلایل اصلی بروز UPD، ناهنجاری‌های مرتبط با تریزومی است. در این حالت، یک سلول ابتدا سه نسخه از یک کروموزوم به ارث می‌برد (تریزومی)، اما سپس طی تقسیم سلولی یکی از کروموزوم‌ها حذف می‌شود. اگر دو کروموزوم باقیمانده هر دو از یک والد باشند، UPD رخ می‌دهد.
- اصلاح مونوزومی (Monosomy Rescue):
- در این حالت، فرد تنها یک نسخه از کروموزوم دارد (مونوزومی). برای جبران این وضعیت، سلول دومین نسخه را با تکرار کروموزوم موجود تولید می‌کند. اگر این کروموزوم از یک والد گرفته شده باشد، UPD ایجاد می‌شود.
- لقاح غیرطبیعی:
- گاهی اوقات در زمان لقاح، ممکن است یک تخمک یا اسپرم بدون کروموزوم باشد و تمام کروموزوم‌های جنین از یک والد به ارث برسند.
انواع UPD
UPD می‌تواند در دو نوع اصلی رخ دهد:
- UPD کامل (Isodisomy):
- در این حالت، هر دو نسخه کروموزوم از کپی های همسان یک کروموزوم یک والد به ارث برده می‌شود. این می‌تواند منجر به هموزیگوت بودن برای یک جهش مغلوب شود.
- UPD جزئی (Heterodisomy):
- در این حالت، فرد دو نسخه مختلف از کپی های مختلف یک کروموزوم یک والد را به ارث می‌برد. در این حالت خطر انتقال بیماری‌های مغلوب کمتر است.
انواع دیزومی تک والدی
توارث و علت بیماری در UPD
UPD خود به تنهایی یک اختلال ژنتیکی به حساب نمی‌آید، اما می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های ژنتیکی شود. بیماری‌هایی که در نتیجه UPD رخ می‌دهند به علت دو نوع اصلی مشکل ایجاد می‌شوند:
- بروز جهش‌های مغلوب:
- در حالت عادی، اگر یک فرد حامل یک نسخه از یک ژن معیوب باشد (هتروزیگوت)، آن جهش هیچ اثر خاصی ندارد. اما در UPD، اگر هر دو نسخه از یک والد به ارث برسد و والد حامل جهش مغلوب باشد، فرد به طور هموزیگوت برای آن جهش معیوب خواهد شد و به بیماری ژنتیکی مبتلا می‌شود.
- اختلالات ایمپرینتینگ ژنتیکی (Imprinting Disorders):
- برخی از ژن‌ها به صورت وابسته به والد (imprinted) فعال یا غیر فعال می‌شوند. اگر یک فرد هر دو نسخه از یک ژن را از یک والد به ارث ببرد، ممکن است هر دو نسخه غیرفعال یا بیش‌فعال شوند که منجر به بروز اختلالات ایمپرینتینگ می‌شود. از جمله این اختلالات می‌توان به سندرم پرادر-ویلی و سندرم آنجلمن اشاره کرد.
بیماری های مرتبط با دیزومی تک والدی: سندرم پرادرویلی و آنجلمن.
فراوانی UPD
UPD یک وضعیت نادر است که تخمین زده می‌شود در حدود 1 مورد از هر 3500 تولد رخ دهد. برخی از اختلالات UPD مانند سندروم پرادر-ویلی و سندروم آنجلمن از جمله شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های مرتبط با این وضعیت هستند. این دو سندروم بیشتر از سایر انواع UPD گزارش شده‌اند و علت ناهنجاری‌های ژنتیکی پیچیده‌ای هستند.
روش‌های تشخیص UPD در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا از روش‌های پیشرفته برای تشخیص UPD استفاده می‌کند. این روش‌ها شامل:
- توالی‌یابی نسل جدید (NGS):
- این تکنیک به پزشکان اجازه می‌دهد تا جهش‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی را شناسایی کنند. NGS می‌تواند نشان دهد که آیا دو نسخه از کروموزوم‌های فرد از یک والد به ارث رسیده‌اند یا خیر.
- آزمایش‌های ایمپرینتینگ:
- این آزمایش‌ها برای بررسی الگوهای ایمپرینتینگ ژن‌ها استفاده می‌شوند. در صورتی که ایمپرینتینگ غیرطبیعی باشد، می‌تواند نشانه‌ای از UPD باشد.
- میکرواری (Microarray Analysis):
- این روش به شناسایی کپی‌های غیرطبیعی کروموزوم‌ها و بررسی عدم تعادل کروموزومی در بیماران مشکوک به UPD کمک می‌کند.
- آزمایش‌های STR (Short Tandem Repeat):
- در این روش، از مارکرهای STR برای بررسی الگوی توارث کروموزومی استفاده می‌شود. این تکنیک به طور خاص نشان می‌دهد که آیا یک فرد هر دو نسخه از یک کروموزوم را از یک والد به ارث برده است یا خیر.
روش‌های درمان UPD
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای UPD وجود ندارد، اما مدیریت علائم و درمان‌های حمایتی می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند. درمان‌های پیشنهادی بر اساس نوع اختلالی که ناشی از UPD است انجام می‌شود:
- سندروم پرادر-ویلی:
- مدیریت این سندروم شامل کنترل وزن، هورمون درمانی و درمان مشکلات رفتاری است.
- سندروم آنجلمن:
- درمان‌های توانبخشی، فیزیوتراپی و گفتار درمانی برای بهبود مهارت‌های حرکتی و ارتباطی استفاده می‌شوند.
پیشگیری از UPD
پیشگیری از UPD از طریق مشاوره ژنتیک و انجام آزمایش‌های ژنتیکی پیش از بارداری امکان‌پذیر است. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا با ارائه خدمات مشاوره ژنتیک به زوج‌هایی که در معرض خطر بروز UPD هستند، به آن‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای درباره بارداری و مدیریت بیماری‌های ژنتیکی بگیرند.
- تشخیص پیش از تولد:
- با استفاده از روش‌های آمنیوسنتزآمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (CVS) می‌توان وضعیت کروموزومی جنین را بررسی کرد و احتمال UPD را ارزیابی کرد.
- تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD):
- در زوج‌هایی که از روش‌های IVF استفاده می‌کنند، این روش برای شناسایی جنین‌هایی که دارای ناهنجاری کروموزومی هستند، کاربرد دارد.
نتیجه‌گیری
Uniparental Disomy (UPD) یک وضعیت نادر ژنتیکی است که می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلفی مانند اختلالات ایمپرینتینگ یا بیماری‌های ژنتیکی مغلوب شود. تشخیص زودهنگام و دقیق این وضعیت از طریق آزمایش‌های ژنتیکی در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و پیشگیری از عوارض آن کمک کند. آزمایشگاه ویرا با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته ژنتیکی، خدماتی کامل در زمینه تشخیص، درمان و مشاوره ژنتیک ارائه می‌دهد.