این بیماری به گروهی از بیماری ها اطلاق می شود که شامل رشد غیرطبیعی سلول ها است. احتمال تهاجم و گسترش آن ها به سایر نقاط بدن وجود دارد. طبق آخرین آمار سالانه حدود 18.1 میلیون نفر به عنوان موارد جدید سرطان شناسایی میشوند که 48% آنان در آسیا زندگی میکنند. همچنین بیشترین نرخ مرگ و میرهای ناشی از سرطان نیز در آسیا رخ میدهد.
میزان بروز و مرگ و میر ناشی از سرطان در جهان چقدر است؟
از میان تمام سرطان های گزارش شده، سرطان پستان در زنان تمامی قارهها، سرطان ریه در مردان آسیایی و سرطان پروستات در مردان بیشترین فراوانی را دارا می باشند.
بروز انواع مختلف به تفکیک نوع سرطان، جنسیت و قاره
سرطان پستان رایجترین و کشنده ترین سرطان در زنان است. انواع غیر معمولتر سرطان پستان شامل Inflammatory breast cancer، Paget disease of the nipple، Phyllodes tumor و Angiosarcoma میباشند.
مطالب دیگر را بخوانید: آزمایش خون تعیین جنسیت
ژنتیک سرطان پستان
عامل اصلی ایجاد سرطان پستان جهشهای ژنتیکی است که عمدتاً به صورت تکگیر بوده و در سلولهای سوماتیکی رخ میدهند. با این حال 15 تا 20 درصد از موارد سرطان پستان خانوادگی بوده و چیزی در حدود پنج تا 10 درصد از موارد این بیماری نیز وراثتی میباشد.
سرطان پستان و نقش جهش های ژنتیکی در آن
جهشهای ژنتیکی
ژن های متعددی در بروز سرطان پستان دخالت دارند و جهشهای ژنتیکی در این ژن ها عامل قوی پیش برنده سرطان پستان میباشند. دو ژن BRCA1 و BRCA2 از جمله این دسته از ژن ها میباشند. در موارد خانوادگی سرطان پستان فراوانی جهشهای ژنتیکی در ژنهای BRCA1 و BRCA2 به حدود 50% میرسد. این دو ژن جزء ژن های سرکوب کننده تومور بوده و در سلولهای طبیعی عملکردشان تامین پایداری ماده ژنتیکی و کمک به پیشگیری از رشد غیر کنترل شده سلولی می باشد.
تاکنون بیش از ۵۰۰ نوع جهش متفاوت در ژن BRCA1 شناسایی شده است که نیمی از این جهشها در سلولهای رده زایا جهشهای تک نوکلئوتیدی هستند. سایر جهشهای این ژن شامل حذفها و مضاعف شدگیهای کوچک می باشد. در ژن BRCA2 نیز تاکنون بیش از ۳۰۰ نوع جهش مختلف شناسایی شده است.
ریسک کلی ابتلا به سرطان پستان در زنان دارای جهش در BRCA1 و BRCA2 در رده زایا در مقایسه با افراد فاقد این جهشها به میزان چشمگیری افزایش پیدا میکند. وقوع سرطان پستان در در زنان با سن بالای 70 سال 12 درصد است. در زنانی که دارای جهش در ژنهای BRCA1 و BRCA2 می باشند، 60 درصد برآورد شده است. این یافته حاکی از افزایش پنج برابری نرخ بروز سرطان پستان در افراد دارای جهش در این دو ژن نسبت به سایر افراد جمعیت میباشد. از این رو در بررسی افراد مبتلا به سرطان پستان، بررسی اولیه این دو ژن از اولویت بالایی برخوردار است.
بیشتر بخوانید: دیستروفی میوتونی
ژنهای دخیل در بروز سرطان پستان و فراوانی تقریبی جهشهای آنها در سرطان پستان
تکثیر انکوژن HER2 (human epidermal growth factor receptor 2)
ژن HER2 ژنی است که میتواند نقش مهمی در توسعه سرطان پستان داشته باشد. تکثیر ژن HER2 و به دنبال آن افزایش بیان پروتئین تولید شده توسط این ژن از مواردی است که در گزارشهای پاتولوژی مورد توجه قرار میگیرد.
این ژن کد کننده گیرنده شماره 2 فاکتور رشد اپیدرمی (ERBB2) در انسان است. تکثیر آن منجر به ایجاد و افزایش رشد تومور در بافت پستان میگردد. شناسایی تکثیر این انکوژن یک عامل تأثیرگذار در انتخاب استراتژی درمانی برای بیمار است و بدین ترتیب میتوان از درمان هدفمند و شخصیسازی شده استفاده کرد.
راهکارهای تشخیص مولکولی سرطان پستان
یکی از هیجان انگیزترین و مهمترین پیشرفتها در زمینه تشخیصهای مولکولی، ورود تکنولوژی نسل جدید تعیین توالی
(Next Generation Sequencing; NGS) میباشد. با استفاده از این تکنولوژی امکان تعیین توالی کل ژنوم انسان در مدت زمان کوتاهی فراهم شده است و بدین ترتیب امکان شناسایی جهشهای ژنتیکی در سراسر ژنوم فرد با قیمت پایینی وجود دارد. به علت بزرگ بودن ژنهای اصلی دخیل در سرطان پستان و تعدد ژنهای پر اهمیت در بروز این بیماری، روشهای مبتنی بر NGS کارآمدترین روشهای تشخیص مولکولی برای این سرطان محسوب میشوند.
بیشتر بخوانید: بیماری تالاسمی
1- بررسی دو ژن BRCA1 و BRCA2:
- بررسی جهشهای تک نوکلئوتیدی این دو ژن از طریق تکنولوژی NGS.
نظر به اندازه بزرگ این دو ژن و تعداد بالای اگزونهای آن ها و همچنین کاهش هزینه های جاری، استفاده از تکنیک NGS برای بررسی این دو ژن توصیه میگردد.
- بررسی جهشهای حذف یا مضاف شدگی این دو ژن از طریق انجام تست MLPA.
2- بررسی پنل ژنهای دخیل در سرطان پستان از طریق تکنولوژی NGS:
در این روش به صورت هم زمان وقوع جهش در ژن های پر اهمیت در بروز سرطان پستان بررسی میگردند و بدین ترتیب حجم کمتری از ژنوم فرد بررسی میشود و این تست می تواند اطلاعات بیشتری را نسبت به روشهای تکژنی فراهم نماید. مشارکت چندین ژن و سهم هرکدام در بروز سرطان پستان
3- بررسی مناطق اگزونی کلیه ژنها از طریق انجام تست Whole Exome Sequencing (WES):
در صورت عدم شناسایی جهش در ژن های شناخته شده سرطان پستان، به منظور بررسی سایر ژنهای دخیل در این بیماری میتوان از تست WES استفاده نمود. این تست توانایی آن را دارد تا به صورت همزمان نواحی اگزونی تمامی ژنهای ژنوم فرد بیمار را بررسی کند و بدین ترتیب سایر ژنهای فرد نیز بررسی شوند.
4- انجام تست FISH به منظور بررسی تکثیر ژنی HER2:
بررسی تکثیر ژنی HER2 در بیماران مبتلا به سرطان پستان برای تعیین میزان پیشرفت بیماری و بررسی امکان درمان با هرسپتین (Herceptin Therapy) انجام میگیرد. این مسئله که درمان هرسپتین باید فقط برای بیماران HER2 مثبت انجام شود یک نکته بسیار مهم است زیرا علاوه بر قیمت بالا، این دارو با ضایعات قلبی نیز همراهی دارد.
برای تومورهای HER2 منفی استفاده از هرسپتین نه تنها سودمند نمیباشد بلکه زیان بار نیز هست. تست HER2 معمولاً روی نمونه بیوپسی انجام میگیرد. در مرحله اول با استفاده از روش ایمونو هیستوشیمی یا IHC مقدار پروتئین HER2 موجود در نمونه اندازهگیری میشود. در مواردی که تست IHC منفی است نیاز به اقدام دیگری نمیباشد. ولیکن اگر نتیجه این آزمایش کمتر از 3 مثبت باشد، مثبت بودن آن بایستی با آزمایش FISH اینترفازی مورد تایید قرار بگیرد.
آزمایش FISH برای تشخیص تکثیر ژنی HER2 (سیگنال قرمز) و مقایسه با سیگنال ساطع شده از سانترومر کروموزوم 17 (سیگنال سبز)
روش دیگری که برای بررسی تکثیر ژنی HER2 مورد استفاده قرار میگیرد روش chromogenic in situ hybridization (CISH) است.
این روش تکثیر ژن HER2 را روی نمونههای بلوک پارافینه (FFPE) تشخیص میدهد و در صورتیکه این تست نتواند مثبت بودن HER2 را تعیین کند، تست FISH درخواست میشود تا وضعیت تکثیر ژنی HER2 مورد ارزیابی قرار گیرد.
5- شمارش سلولهای توموری موجود در گردش خون (Circulating Tumor Cell; CTC):
از جمله مهمترین پیشرفتها در زمینه تشخیص سرطانها، استفاده از سلولهای توموری موجود در گردش خون (CTC) و شمارش آنها میباشد. این تکنیک امکان پیگیری پیشرفت سرطان پستان متاستاز دهنده را در بیمارانی که درمان دریافت کردهاند ایجاد می کند.
6- بررسی DNA توموری در گردش (Circulating tumor DNA; ctDNA):
بررسی DNA توموری موجود در گردش خون نیز شاخصی از میزان موفقیت درمان سرطان را فراهم مینماید.
با استفاده از این بررسی میتوان متغیرهای وابسته به زمان مثل تجمع جهشها و تظاهرات مولکولی را بررسی نمود و از این طریق به تشخیص زودهنگام سرطان پستان قبل از بروز تظاهرات قابل تشخیص (با تکنیک هایی نظیر رادیولوژی) نیز پرداخت.
استفاده از بیوپسی مایع و انجام تشخیص در سرطان پستان در خصوص ژنهای BRCA1 و Her2 مورد توجه قرار گرفته است. یکی دیگر از کاربردهای بررسی بیوپسی مایع تشخیص الگوی بیان microRNAها، بررسی پروفایل متیلاسیون پروموتر ژنهای دخیل در توسعه سرطان، و بررسی حذفهای ژنی و LOHهاست. ظهور چنین پیشرفتهایی در کنار استفاده از تکنولوژیهایی نظیر NGS سبب تشخیص زودهنگام بیماری، بهبود تصمیم گیری و تقویت پزشکی شخصی شده میگردد.
لازم به ذکر است که روشهای مبتنی بر ctDNA عمدتاً مصرف تحقیقاتی دارند اما در آیندهای نزدیک قابلیت استفاده از تشخیص را نیز دارا هستند.
7- بررسی پروفایل بیانی ژنهای شناخته در سرطان پستان:
با تعیین پروفایل بیانی ژن های شناخته شده که بر روی نمونههای حاصل از بیوپسی و پس از درمان بیمار صورت میگیرد، میتوان به پیش بینی خطر عود مجدد سرطان پستان بعد از درمان اولیه پرداخت.
اطلاعات حاصل از چنین آزمایشی میتواند برای پیش بینی اینکه کدام بیمار با بیشترین احتمال می تواند از شیمی درمانی پس از عمل جراحی بهرهمند شود مورد استفاده قرار گیرد. Oncotype DX و MammaPrint مثالهایی از این دست تستها برای بررسی پروفایل بیان ژنی مرتبط با سرطان پستان میباشد.