توصیف بیماری
دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر : دیستروفی عضلانی به گروهی از اختلالات ژنتیکی اطلاق میگردد که مشخصه اصلی آنها ضعف و تحلیل پیشرونده عضلات میباشد. این بیماری که معمولاً علائم آن در سنین پایین بروز مییابد، یک اختلال چند سیستمی میباشد. و علاوه بر عضلات اندامها و دستگاههای دیگری نیز نظیر قلب، دستگاه گوارش، سیستم عصبی، غدد اندوکرین، پوست و چشم دچار اختلال میشوند.
نشانه های دیستروفی عضلانی:
- مشکل در راه رفتن طبیعی یا در چهار دست و پا راه رفتن نوزادان
- افتادن مکررکودکان
- مشکل در بالا رفتن و پایین آمدن از پله
- راه رفتن بر روی انگشتان پا
- جمع کردن انگشتان پا در هنگام راه رفتن
- خستگی زود هنگام و درد در ماهیجه‌های ساق پا پس از مدت کوتاهی پیاده‌روی
- عدم تعادل
- مشکل در بلند شدن از خواب و یا در نشستن
- بروز نشانهGowers
- سفتی عضلات و درد در آن ها
- بزرگ شدن ماهیچه های ساق پا
- کوتاه شدن تاندنهای آشیل پا
- انحنا در ستون فقرات و قفسه سینه
- اختلال در دستگاه گوارش و مشکل در اجابت مزاج.
- اختلال در دستگاه تنفسی
- تحلیل ماهیچههای قلبی و اختلال در عملکرد قلب
- …
نشانهGowers . در این حالت کودک برای برخاستن از حالت نشسته از دستها و بدنش کمک میگیرد. شایعترین انواع دیستروفیهای عضلانی، دیستروفی عضلانی دوشن (Duchenne muscular dystrophy; DMD) و دیستروفی عضلانی بکر (Becker muscular dystrophy; BMD) میباشند.
این دو نوع دیستروفی عضلانی دارای علائم و نشانههای مشابهی میباشند، منتها تفاوت آنها در شدت بروز علائم، سن ابتلا و میزان پیشرفت بیماری میباشد.
دیستروفی عضلانی دوشن
دیستروفی عضلانی دیستروفی عضلانی دوشن شایعترین و شدیدترین نوع دیستروفی عضلانی میباشد. در این نوع از دیستروفی عضلانی علائم اولیه بیماری که شامل ضعف عضلانی و مشکلات حرکتی میباشد در اوایل دوران کودکی بروز مینماید. روند پیشرفت بیماری در کودکان مبتلا به گونهای است که آنها به تدریج توانایی حرکت خود را از دست می دهند. در اکثر موارد تا پیش از سن 12 سالگی ناچار به استفاده از ویلچر میشوند.
علاوه بر بروز نشانههای معمول دیستروفیهای عضلانی، افراد مبتلا به دیستروفی عضلانی دوشن درجاتی از اختلالات ذهنی و اختلال در یادگیری را نیز نشان میدهند، به گونهای که گفته میشود 20 درصد از پسران مبتلا دارای IQ کمتر از 70 میباشند.
پیشرفت بیماری در مبتلایان به دیستروفی عضلانی دوشن نهایتاً سبب میشود که افراد معمولاً در سنین بین 13 تا 19 سالگی بر اثر نارساییهای قلبی، مشکلات ریوی، مشکلات تنفسی و … فوت نمایند.
دیستروفی عضلانی بکر
دیستروفی عضلانی بکر دارای تظاهرات بالینی خفیف‌تری نسبت به نوع دوشن بوده و میانگین سن بروز علائم اولیه بیماری نیز در این نوع از دیستروفی 12 سالگی میباشد.
از لحاظ توزیع عضلات درگیر نوع بکر بسیار مشابه دوشن میباشد، منتها سیر پیشرفت بیماری در نوع بکر کندتر میباشد. البته نکته قابل توجه آن است که تنوع چشمگیری در بروز و میزان پیشرفت علائم در مبتلایان به دیستروفی عضلانی بکر وجود دارد به نحوی که بعضی از بیماران در حدود 20 سالگی نیازمند ویلچر میگردند، در حالی که دستهای دیگر تا 40 سالگی و یا حتی سنین بالاتر نیز قادر به راه رفتن میباشند. انواع دیستروفیهای عضلانی و محل درگیری عضلات در آنها.
توارث بیماری
دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر دارای توارث وابسته به ایکس مغلوب میباشند و ژن عامل بیماری در این دو نوع دیستروفی عضلانی بر روی کروموزوم ایکس واقع شده است.
در این نوع از توارث زنان باید در هر دو کروموزوم ایکس خود آلل جهش یافته را داشته باشند تا بیماری در آنها بروز نماید ولی در مردان وجود یک آلل جهش یافته در تک کروموزوم ایکس آنها سبب بروز بیماری میگردد. این موضوع سبب میشود که فراوانی بیماریهایی با توارث وابسته به ایکس مغلوب در مردان بیشتر از زنان باشد.
در این نوع از توارث زنان ناقل به احتمال 50 درصد آلل بیماریزا و به تبع آن بیماری را به فرزندان پسر خود منتقل مینمایند. مردان بیمار نیز آلل بیماریزا را به تمام فرزندان دختر خود منتقل کرده و سبب ناقل شدن آنها میگردند. الگوی توارث وابسته به ایکس مغلوب.
مطالب دیگر را بخوانید: آزمایش آمینوسنتز
ژنتیک بیماری
دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر به واسطه ایجاد جهش در ژن DMD ایجاد میگردند. این ژن با دارا بودن 79 اگزون، پروتئینی به نام دیستروفین را بیان مینماید که در ماهیچههای اسکلتی و عضلات قلبی وظیفه پایداری و حفاظت از فیبرهای عضلانی را به عهده دارد.
بیشتر جهشهای موجود در ژن DMD به صورت حذف میباشد به نحوی که گفته میشود حدوداً دو سوم از افراد مبتلا به دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر واجد حذف در این ژن هستند.
نکته حائز اهمیت در مورد حذفهای ایجاد شده در ژن DMD آن است که دو ناحیه مابین اگزونهای دو تا 20 و 43 تا 55 بیش از سایر مناطق این ژن مستعد ایجاد حذف میباشند. این حذفها دارای اندازههای مختلف بوده و عموماً بر روی قالب خواندن در فرایند ترجمه اثر گذاشته و سبب ایجاد پروتئینی با ساختار ناقص می گردد.
همچنین تخمین زده میشود که حدود پنج درصد از بیماران مبتلا به این دو نوع دیستروفی واجد مضاعف شدگی در ژن DMD میباشند و سایر بیماران نیز واجد جهشهای نقطهای در این ژن هستند.
تشخیص و مشاوره ژنتیک
روش‌های مختلفی برای شناسایی و تشخیص ژنتیکی ناقلین و همچنین مبتلایان به دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر وجود دارد.
- یک روش استفاده از تکنیک Multiplex PCR میباشد. در این روش چندین حذف شایع در ژن DMD به صورت همزمان مورد بررسی قرار میگیرد. چناچه جهشی در هر یک از اگزونها با این روش شناسایی گردد، بایستی یک PCR صرفاً برای تأیید وجود جهش مذکور انجام گیرد.
به دلیل آنکه درصد بالایی از جهشهای موجود در ژن DMD از نوع جهشهای حذفی بوده و این جهشها نیز عمدتاً در نواحی مابین اگزونهای دو تا 20 و 43 تا 55 واقع شدهاند، لذا استفاده از تکنیک Multiplex PCR برای بررسی حذفهای شایع کمک شایانی به تشخیص ژنتیکی بیماری میکند.
- روش دیگر استفاده از تکنیک Multiple ligation probe amplification (MLPA) میباشد. در این روش با به کارگیری پروبهای متعدد میتوان تمامی تمامی 79 اگزون ژن DMD را از لحاظ وجود حذفها و مضاعف شدگیها مورد بررسی قرار داد.
- استفاده از تکنیک Next generation sequencing (NGS). چناچه به کمک تکنیکهای Multiplex PCR و MLPA نتوانستیم جهش عامل بیماری را در ژن DMD شناسایی کنیم، آنگاه به واسطه استفاده از تکنیک NGS و پنلهایی طراحی شده میتوان تمامی اگزونهای موجود در ژن DMD را بررسی نمود و به شناسایی جهش عامل بیماری پرداخت.
مطالب دیگر را بخوانید: آزمایش کاریوتایپ
MLPA انجام شده برای اگزونهای ژن DMD.
ذکر این نکته ضروری است که استفاده از خدمات مشاوره ژنتیک به همراه به کارگیری تستهای تشخیصی در مراحل پیش از بارداری و همچنین حین بارداری میتواند منجر به تشخیص بیماری و جلوگیری از انتقال آن به نسل بعد گردد.
به عنوان نمونه به دلیل آن که دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر دارای توارث وابسته به ایکس میباشد، چناچه پدری ناقل بیماری باشد با انجام تستهای ژنتیکی در مرحله پیش از لانهگزینی (PGD) (در کنار انجام پروسه IVF) با هدف تعیین جنسیت و انتخاب جنینهای پسر میتوان از انتقال بیماری به نسل بعد جلوگیری نمود.
بررسی ژنتیکی دیستروفیهای عضلانی دوشن و بکر در آزمایشگاه ویرا با بهرهگیری از پرسنل مجرب، مواد آزمایشگاهی آمریکایی و تجهیزات پیشرفته قابل انجام است. همچنین استفاده از تکنیک Multiplex PCR به بررسی وجود 29 حذف شایع در ژن DMD در بیماران مبتلا می پردازیم و در صورت عدم شناسایی جهش بیماریزا با این روش، از تکنیک MLPA استفاده میگردد.
چناچه استفاده از MLPA نیز نتواند منجر به شناسایی جهش بیماریزا گردد، به بیماران توصیه میشود که از تکنیک NGS که در این آزمایشگاه نیز در دسترس میباشد برای شناسایی علت بیماریشان استفاده نمایند.
مطالب دیگر را بخوانید: بیماری تالاسمی