توصیف بیماری

ناشنوایی یکی از عوارض شایع در میان تمام جمعیت‌هاست. به طوری که سالانه دو تا سه نوزاد از هر 1000 نوزاد تازه متولد شده، دچار مشکل شنوایی هستند. این عارضه که می­تواند افراد را از بدو تولد تا سنین بالای 75 سال درگیر ­نماید، عمدتاً بر اساس متوسط میزان نشنیدن اصوات از خفیف تا بسیار شدید تقسیم بندی می­گردد. علت دقیق ناشنوایی ژنتیکی به راحتی در آزمایشگاه ژنتیک ویرا تشخیص داده می شود تا از بروز آن در نسل بعد جلوگیری کنیم.

انواع ناشنوایی:

• ناشنوایی خفیف; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 16 تا 25 دسیبل است.
• ناشنوایی ملایم; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 26 تا 40 دسیبل است.
• ناشنوایی متوسط; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 41 تا 55 دسیبل است.
• ناشنوایی کمی شدید; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 56 تا 70 دسیبل است.
• ناشنوایی شدید; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 71 تا 90 دسیبل است.
• ناشنوایی بسیار شدید; متوسط میزان نشنیدن اصوات در این حالت از 91 دسیبل به بالا است.

عوامل دخیل در بروز ناشنوایی:

• علل ناشنوایی ژنتیکی; بیش از 60 درصد از ناشنوایی­ها به علت نقایص ژنتیکی ایجاد می­گردند.
• علل غیر ژنتیکی;
• افزایش سن. در انسان­ به تدریج با افزایش سن توانایی شنیدن صداها با فرکانس بالا کاهش می­یابد.
• قرار گیری در معرض آلودگی­های صوتی
• عفونت­های مادرزادی، به ویژه آلودگی مادرزادی بهCytomegalovirus (CMV).
• ابتلا به بیماری­هایی نظیر MS، مننژیت، سفلیس و عفونت­های باکتریایی.
• استفاده از داروهای اتوتوکسیک نظیر آمینوگلیکوزیدها و سیکلوفسفامید.
• مصرف الکل در دوران بارداری. مصرف الکل توسط مادران باردار می­تواند سبب آسیب شنوایی در جنین گردد.
• آسیب­های فیزیکی

 

 

     ناشنوایی­ ژنتیکی به دو دسته ناشنوایی­های سندرمیک و  ناشنوایی­های غیر سندرمیک تقسیم بندی می­­گردند.

ناشنوایی­های سندرمیک:
 این دسته از ناشنوایی­ها حدود 30 درصد از ناشنوایی­های دارای علل ژنتیکی را تشکیل می­دهند و علاوه بر فنوتیپ ناشنوایی دارای علائم و نشانه­های دیگری در سایر ارگان­های بدن می­باشند. از این  جمله می­توان به سندرم Pendred، سندرم Usher، سندرم Waardenburg و سندرم Branchiootorenal اشاره نمود.

ناشنوایی­های غیر سندرمیک:

     این دسته از ناشنوایی­ها حدود 70 درصد از ناشنوایی­های دارای علل ژنتیکی را تشکیل می­دهند و خود به سه زیر گروه تقسیم بندی می­گردند:

• ناشنوایی Sensorineural؛ با آسیب به گوش داخلی
• ناشنوایی Conductive؛ با آسیب به گوش میانی
• ناشنوایی Mixed؛ با آسیب به گوش میانی و داخلی

 

 

 

توارث بیماری

• ناشنوایی‌های ناشی از علل ژنتیکی می‌توانند به صورت توارث‌های اتوزومال غالب و مغلوب، توارث وابسته به ایکس و توارث میتوکندریایی بروز کنند.
• در ناشنوایی­های غیر سندرمیک، بیش از 80 درصد از موارد دارای توارث اتوزومال مغلوب می­باشند. ۱۵ درصد از ناشنوایی‌های ژنتیکی به صورت الگوی توارثی اتوزومال غالب بروز می‌دهند، در حالی که هر کدام از الگوهای توارث وابسته به ایکس و میتوکندریایی سهمی در حدود یک درصد دارند.

ژنتیک بیماری

ناشنوایی یک بیماری به شدت هتروژن می­باشد، به گونه­ای که در حالت غیرسندرمیک این بیماری با بیش از 100 ژن دارای همبستگی بوده و درحالت سندرمیک نیز با بیش از 400 سندرم ژنتیکی مرتبط می­باشد که هر یک از این سندرم­ها ممکن است با یک یا چندین ژن پیوستگی داشته باشند.

ناشنوایی­های غیر سندرمیک

• ناشنوایی­های غیرسندرمیک با الگوی توارث اتوزومال مغلوب در50 درصد از موارد در یکی از دو ژن GJB2 و GJB6 که در لوکوس DFNB1 واقع شده­اند دارای جهش می­باشند. این جهش‌ها عمدتاً در ژن GJB2 رخ می‌دهند و تاکنون بیش از 150 تغییر بیماری‌زا در این ژن شناسایی شده است. از میان این تغییرات، سه جهش 35delG، 167delT و 235delC به عنوان شایع‌ترین موتاسیون‌های شناخته‌شده در ژن GJB2 شناخته می‌شوند. همچنین، در ناشنوایی‌های غیرسندرمیک که موتاسیون در لوکوس DFNB1 قرار دارد، ممکن است یک جهش در ژن GJB2 در یک آلل و یک حذف در ژن GJB6 در آلل دیگر مشاهده شود، یا اینکه حذف در هر دو آلل مربوط به ژن GJB6 اتفاق بیفتد.

 

• ناشنوایی­های غیرسندرمیک با الگوی توارث اتوزومال غالب می­توانند به واسطه جهش­های غالب در ژن GJB2 ایجاد شوند ولی این موضوع متداول نیست.

• ناشنوایی­های غیرسندرمیک با الگوی توارث میتوکندریایی که در طیف متوسط تا شدید دسته بندی می­شوند، با موتاسیون­ها در دو ژن MT-RNR1 و MT-TS1 همبستگی دارند.

چندین ژن و لوکوس مستعد کننده دیگر نیز مانند KCNQ4، GRHL2، MYO15A، CDH23،PCDH15  و… برای ناشنوایی غیرسندرمیک شناسایی شده است ولی با این حال در درصد قابل ملاحظه­ای از بیماران هنوز علت ژنتیکی بیماری نامشخص می­باشد.

 

ناشنوایی­های سندرمیک

برای هر سندرم ناشنوایی، یک یا چند ژن شناسایی شده‌اند. از این جمله می­توان به موارد زیر اشاره نمود:

• شناسایی ژن SLC26A4 برای سندرم Pendred­
• شناسایی ژن PAX3 برای سندرم Waardenburg نوع یک
• شناسایی ژن­های MITF و SOX10 برای سندرم Waardenburg نوع دو
• شناسایی ژن­های MYO7A   و USH2A  به ترتیب برای سندرم Usher نوع یک و نوع دو
• شناسایی ژن EYA1 برای سندرم Branchiootorenal نوع یک

 

تشخیص و مشاوره ژنتیک

     تشخیص انواع ناشنوایی و دلایل ژنتیکی بروز آن از جهات زیر دارای اهمیت می­باشد:

• تعیین نوع آسیب سیستم شنوایی

• تعیین ثابت ویا پیش­رونده بودن بیماری

• انتخاب روش‌های درمانی مناسب، مانند استفاده از سمعک یا کاشت حلزون شنوایی، بر اساس نوع تغییر ژنتیکی و آسیب وارد شده اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال، افرادی که در ژن GJB2 دارای جهش هستند، می‌توانند از این روش‌های درمانی بهره‌مند شوند. این افراد دارای ناشنوایی از نوع Sensorineural بوده و معمولاً  فنوتیپ ناشنوایی را در بدو تولد به صورت دو طرفه و  غیر پیشرونده بروز می­دهند. کاشت حلزون شنوایی برای این دسته از بیماران یکی از بهترین روش­های درمانی بوده و این افراد معمولاً بهترین پاسخ را به درمان با کاشت حلزون شنوایی نشان می­دهند.
• استفاده از خدمات مشاوره ژنتیک به همراه به کارگیری تست­های تشخیصی در مراحل پیش از بارداری و همچنین حین بارداری در خانواده­هایی که دارای فرزند ناشنوا بوده و یا یک یا هر دو والد ناشنوا هستند، می­تواند از انتقال بیماری جلوگیری نموده و موجب تولد فرزندانی سالم و شنوا گردد.

 

دستورالعمل American College of Medical Genetics (ACMG)  در مواجه با بیماران مبتلا به ناشنوایی    

• مراجعه افراد با مشکلات شنوایی به متخصصین مربوطه. چناچه بررسی­های اولیه نشان دهد که علت بیماری فرد می­تواند به دلیل وجود نقایص ژنتیکی باشد، بایستی فرد به مشاور ژنتیک ارجاع یابد.
• مراجعه به مشاور ژنتیک. مشاور ژنتیک با بررسی تست‌های شنوایی، علائم فرد و سابقه بیماری در او و خانواده‌اش، به تعیین سندرمیک یا غیر سندرمیک بودن ناشنوایی بیمار می‌پردازد.

• تشخیص سندرمیک بودن ناشنوایی. در این صورت باید ژن(های) سندرم مورد نظر در فرد بیمار مورد بررسی قرار گیرد.

• تشخیص غیر سندرمیک بودن ناشنوایی. در این صورت ابتدا باید دو ژن GJB2 و GJB6 در فرد بیمار مورد بررسی قرار گیرد.
  بررسی ژن GJB2 به واسطه انجام واکنش PCR و به دنبال آن توالی یابی این ژن انجام می­گیرد. بررسی ژن GJB6 نیز به دلیل وجود
  حذف­های شایع در این ژن به کمک تکنیک GAP-PCR صورت می­گیرد.

  از آنجایی که جهش‌های ژن GJB2 تنها عامل حدود ۱۸ درصد از موارد ناشنوایی در جمعیت ایرانی هستند و جهش در ژن GJB6 نیز به ندرت در این جمعیت مشاهده می‌شود، در صورت عدم شناسایی جهش در این دو ژن، باید با استفاده از روش Next-Generation Sequencing (NGS) به بررسی سایر ژن‌های دخیل در ناشنوایی پرداخت. برای تعیین علت ژنتیکی ناشنوایی، می‌توان از دو روش استفاده کرد: Targeted Exome Sequencing که از پنل‌هایی استفاده می‌کند که تنها ژن‌های شناخته‌شده مرتبط با ناشنوایی را بررسی می‌کنند، و Whole Exome Sequencing که تمامی ژن‌های فرد بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. در آزمایشگاه ویرا، شناسایی ناشنوایی ژنتیکی با دقت و صحت بسیار بالا انجام می‌شود.