هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH)

مقدمه

بیماری هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (Congenital Adrenal Hyperplasia یا CAH) یک اختلال ژنتیکی است که بر غدد فوق کلیوی تأثیر می‌گذارد. این بیماری به دلیل نقص آنزیم‌های مورد نیاز برای تولید هورمون‌های مهم مانند کورتیزول و آلدوسترون ایجاد می‌شود. در نتیجه، سطح هورمون‌ها دچار نوسانات شده و تولید غیرطبیعی هورمون‌های جنسی آندروژن افزایش می‌یابد. در این مقاله به بررسی علائم، توارث، فراوانی، نوع جهش، روش‌های تشخیص و اقدامات پیشگیرانه این بیماری در آزمایشگاه ژنتیک ویرا می‌پردازیم.

علائم بیماری ژنتیکی هایپرپلازی مادرزادی آدرنال

علائم بیماری هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH)

بسته به شدت بیماری، علائم آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. شایع‌ترین نوع CAH، کمبود آنزیم 21-هیدروکسیلاز است که باعث دو شکل اصلی بیماری می‌شود:

1. شکل کلاسیک (شدید):
   • کمبود کورتیزول و آلدوسترون
   • تجمع نمک و کم‌آبی بدن
   • افزایش هورمون‌های آندروژن (هورمون‌های مردانه) که منجر به بزرگ شدن اندام‌های تناسلی خارجی در دختران( اندام تناسلی مبهم) و بلوغ زودرس در پسران می‌شود.
   • اختلال در رشد و وزن‌گیری نوزادان
2. شکل غیرکلاسیک (خفیف):
   • ظهور علائم در سنین کودکی یا بلوغ
   • رشد غیرطبیعی موهای زائد در زنان
   • قاعدگی‌های نامنظم
   • آکنه شدید و نازایی در موارد شدید

توارث و فراوانی هایپرپلازی مادرزادی آدرنال:

بیماری هایپرپلازی مادرزادی آدرنال یک بیماری با توارث اتوزوم مغلوب است. این بدان معناست که فرد مبتلا باید دو نسخه معیوب از ژن مربوطه (یکی از هر والد) را به ارث ببرد. اگر هر دو والد حامل ژن معیوب باشند، احتمال ابتلای فرزند به بیماری 25 درصد است. اگر یکی از والدین حامل باشد، فرزند فقط حامل خواهد بود و علائم بیماری را نشان نمی‌دهد.

فراوانی این بیماری در جمعیت‌های مختلف متفاوت است، اما کمبود 21-هیدروکسیلاز که شایع‌ترین نوع CAH است، با فراوانی 1 در 10,000 تا 1 در 15,000 تولد در جهان گزارش شده است.

توارث بیماری ژنتیکی هایپرپلازی مادرزادی آدرنال

نوع جهش‌های ژنی در هایپرپلازی مادرزادی آدرنال:

بیماری هایپرپلازی مادرزادی آدرنال عمدتاً به دلیل جهش در ژن CYP21A2 واقع در کروموزوم ۶ ایجاد می‌شود که مسئول تولید آنزیم 21-هیدروکسیلاز است. این جهش‌ها می‌توانند شامل:

• حذف‌های بزرگ یا کوچک در ژن
• جهش‌های نقطه‌ای
• تغییرات نوکلئوتیدی

این جهش‌ها باعث می‌شوند که آنزیم 21-هیدروکسیلاز به درستی عمل نکند و منجر به تولید غیرطبیعی هورمون‌های فوق‌کلیوی گردد.

انواع جهش های موجود در ژن CYP21A2 در بیماری ژنتیکی هایپرپلازی مادرزادی آدرنال

روش‌های تشخیص هایپرپلازی مادرزادی آدرنال در آزمایشگاه ژنتیک ویرا

تشخیص زودهنگام و دقیق بیماری CAH از اهمیت زیادی برخوردار است تا بتوان درمان مناسب و مؤثری برای کنترل علائم بیماری ارائه کرد. آزمایشگاه ژنتیک ویرا با استفاده از تجهیزات پیشرفته و تیم متخصص، انواع روش‌های تشخیصی زیر را برای شناسایی این بیماری ارائه می‌دهد:

1. آزمایش‌های هورمونی

• اندازه‌گیری 17-هیدروکسی‌پروژسترون (17-OHP): یکی از اصلی‌ترین تست‌های تشخیصی برای بیماری CAH، اندازه‌گیری سطح 17-OHP در خون است. در بیماران مبتلا به CAH، سطح این ماده افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده نقص در مسیر تولید کورتیزول است.

2. آزمایش ژنتیک (توالی‌یابی ژن CYP21A2)

• توالی‌یابی نسل جدید (NGS): در آزمایشگاه ویرا، از تکنیک NGS برای تشخیص جهش‌های موجود در ژن CYP21A2 استفاده می‌شود. این روش با دقت بالا قادر به شناسایی جهش‌های نقطه‌ای و تغییرات نوکلئوتیدی در ژن است.
• MLPA (Multiplex Ligation-dependent Probe Amplification): برای شناسایی حذف‌ها و تغییرات بزرگ در ژن CYP21A2، آزمایشگاه ژنتیک ویرا از تکنیک MLPA استفاده می‌کند که توانایی تشخیص دقیق تغییرات ساختاری را دارد.

3. آزمایش‌های پیش از تولد

• آمینوسنتز: در خانواده‌هایی که سابقه CAH دارند، می‌توان با استفاده از تکنیک‌های پیش از تولد مانند آمینوسنتز، جهش‌های ژنتیکی را در جنین تشخیص داد. این تکنیک امکان تشخیص زودهنگام بیماری را فراهم می‌کند.
• نمونه پرزهای جفتی: روشی دیگر برای تشخیص ژنتیکی بیماری در دوران بارداری است که با نمونه‌برداری از پرز جفتی صورت می‌گیرد.

پیشگیری از هایپرپلازی مادرزادی آدرنال در آزمایشگاه ویرا

پیشگیری از انتقال بیماری به نسل‌های آینده یکی از اولویت‌های آزمایشگاه ژنتیک ویرا است. برخی از روش‌های پیشگیری عبارتند از:

1. مشاوره ژنتیک

• مشاوره ژنتیک قبل از بارداری: در آزمایشگاه ویرا، مشاوره ژنتیک برای زوج‌هایی که سابقه خانوادگی CAH دارند یا در جمعیت‌های پرخطر قرار دارند، ارائه می‌شود. این مشاوره به ارزیابی ریسک‌های ژنتیکی و برنامه‌ریزی برای بارداری سالم کمک می‌کند.

2. آزمایش‌های پیش از لانه‌گزینی (PGD)

• تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی: در مواردی که هر دو والد حامل جهش در ژن CYP21A2 هستند، می‌توان از روش PGD برای شناسایی جنین‌های سالم قبل از کاشت در رحم استفاده کرد. این روش به زوج‌ها کمک می‌کند تا فرزندی سالم بدون خطر ابتلا به CAH داشته باشند.

3. آزمایش ژنتیکی قبل از ازدواج

• آزمایش ژنتیک زوجین قبل از ازدواج: برای زوج‌هایی که در گروه‌های جمعیتی پرخطر قرار دارند، آزمایش ژنتیک قبل از ازدواج می‌تواند به شناسایی حامل‌های جهش کمک کند و ریسک انتقال بیماری به فرزندان را کاهش دهد.

نتیجه‌گیری:

بیماری هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) با توجه به تأثیرات جدی بر سلامتی، نیاز به تشخیص دقیق و مدیریت مناسب دارد. آزمایشگاه ژنتیک ویرا با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند توالی‌یابی نسل جدید (NGS) و تست‌های هورمونی، تشخیص سریع و مطمئن این بیماری را فراهم می‌کند. همچنین، مشاوره ژنتیک و خدمات پیشگیری از جمله آزمایش‌های پیش از تولد و PGD به زوج‌ها کمک می‌کند تا از انتقال بیماری به نسل‌های بعدی جلوگیری کنند. این خدمات تخصصی در آزمایشگاه ژنتیک ویرا با بالاترین استانداردها ارائه می‌شود تا بیماران و خانواده‌ها با اطمینان بیشتری بتوانند با این بیماری مواجه شوند.