مقدمه
ژن EGFR (گیرنده فاکتور رشد اپیدرمال) یکی از ژن‌های کلیدی در تنظیم رشد و تقسیم سلولی است. جهش‌های این ژن نقش مهمی در بروز انواع سرطان‌ها، به ویژه سرطان ریه، دارند. تشخیص و مدیریت جهش‌های EGFR اهمیت ویژه‌ای در درمان هدفمند و شخصی‌سازی‌شده بیماران ایفا می‌کند. در این مقاله به بررسی دقیق جهش‌های ژن EGFR، انواع جهش‌های مرتبط، فراوانی، نحوه انتقال، علائم، روش‌های تشخیص، پیشگیری و مدیریت این جهش‌ها در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا می‌پردازیم.
محل قرارگیری ژن EGFR در کروموزوم ۷
ژن EGFR و نقش آن در بدن
ژن EGFR در بازوی کوتاه کروموزوم 7 قرار دارد و کدکننده پروتئینی است که در سطح سلول‌ها به عنوان گیرنده‌ای برای فاکتورهای رشد عمل می‌کند. فعال شدن این گیرنده موجب آغاز مسیرهای پیام‌رسانی داخل سلولی می‌شود که تکثیر، بقا و مهاجرت سلول‌ها را تنظیم می‌کنند. هرگونه تغییر یا جهش در این ژن می‌تواند باعث رشد غیرطبیعی سلول‌ها و ایجاد سرطان شود.
درمان هدفمند سرطان
انواع جهش‌های ژن EGFR
جهش‌های EGFR اغلب در سرطان‌های خاص، به ویژه سرطان ریه سلول غیرکوچک (NSCLC) مشاهده می‌شوند. انواع مهم این جهش‌ها عبارتند از:
1. جهش‌های حساس به داروهای مهارکننده تیروزین کیناز (TKI):
- حذف در اگزون 19:
شایع‌ترین نوع جهش که منجر به حذف چندین باز نوکلئوتیدی در این اگزون می‌شود و فعالیت گیرنده را افزایش می‌دهد. - L858R در اگزون 21:
این جهش نقطه‌ای در کدون 858 باعث جایگزینی اسید آمینه لوسین با آرژنین می‌شود.
2. جهش‌های مقاوم به درمان:
- T790M در اگزون 20:
این جهش نقطه‌ای باعث مقاومت به درمان با داروهای TKI نسل اول مانند ایماتینیب می‌شود. - C797S:
جهشی که مقاومت به داروهای نسل سوم مانند اوسیمرتینیب را ایجاد می‌کند.
3. جهش‌های نادر و ناشناخته:
- جهش‌های غیرشایع در اگزون‌های 18 و 20 که ممکن است پاسخ به درمان را تغییر دهند.
اگزون های ۱۹، ۲۰ و ۲۱ ژن EGFR
فراوانی جهش‌های EGFR
- جهش‌های EGFR در حدود 10-15 درصد موارد سرطان ریه در جمعیت‌های غربی و حدود 30-50 درصد در جمعیت‌های آسیایی مشاهده می‌شود.
- جهش‌های حساس به دارو (مانند حذف اگزون 19 و L858R) بیش از 85 درصد جهش‌های EGFR را شامل می‌شوند.
توارث جهش‌های EGFR
- بیشتر جهش‌های EGFR اکتسابی (Somatic) هستند و در طول زندگی فرد و در بافت‌های خاصی (مانند ریه) ایجاد می‌شوند.
- جهش‌های ارثی (Germline) بسیار نادرند اما ممکن است در برخی سرطان‌های خانوادگی مشاهده شوند.
علائم مرتبط با جهش‌های EGFR
علائم معمولاً به دلیل سرطان ناشی از این جهش‌ها بروز می‌کنند و شامل موارد زیر هستند:
- سرطان ریه سلول غیرکوچک (NSCLC):
- سرفه مداوم
- تنگی نفس
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- درد قفسه سینه
- سرطان‌های دیگر مرتبط با جهش EGFR:
- سرطان کولون
- سرطان سر و گردن
روش‌های تشخیص جهش‌های EGFR در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا
در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا، برای تشخیص دقیق جهش‌های EGFR از روش‌های پیشرفته زیر استفاده می‌شود:
1. توالی‌یابی نسل جدید (NGS):
- بررسی جامع جهش‌های ژنتیکی در کل ژن.
- شناسایی جهش‌های نادر یا ناشناخته با دقت بالا.
2. تست PCR اختصاصی جهش (PCR):
- روشی سریع و دقیق برای شناسایی جهش‌های شایع مانند حذف اگزون 19 و جهش L858R.
3. بیوپسی مایع (Liquid Biopsy):
- استخراج DNA توموری از خون بیمار برای شناسایی جهش‌های این ژن.
- مناسب برای بیماران غیرقابل‌جراحی یا تحت درمان.
4. توالی‌یابی سنگر (Sanger Sequencing):
- به عنوان روش تأییدی برای نتایج سایر آزمایش‌ها استفاده می‌شود.
پیشگیری از جهش‌های EGFR
جهش‌های اکتسابی این ژن قابل پیشگیری نیستند اما می‌توان با کاهش عوامل خطر، خطر بروز سرطان را کاهش داد:
- ترک سیگار: مهم‌ترین عامل خطر برای سرطان ریه است.
- کاهش قرارگیری در معرض مواد شیمیایی سرطان‌زا: مانند آزبست یا آلودگی هوا.
- رژیم غذایی سالم و ورزش: تقویت سیستم ایمنی بدن.
مدیریت و درمان جهش‌های EGFR
1. درمان هدفمند با داروهای مهارکننده تیروزین کیناز (TKI):
- نسل اول (مانند ارلوتینیب و جفیتینیب): برای جهش‌های حساس به درمان.
- نسل دوم (مانند آفاتینیب): برای درمان مقاوم‌تر و طیف گسترده‌تر جهش‌ها.
- نسل سوم (مانند اوسیمرتینیب): برای جهش T790M و مقاومت دارویی.
2. شیمی‌درمانی:
- در صورت مقاومت به داروهای TKI یا در مراحل پیشرفته سرطان.
3. ایمونوتراپی:
- در برخی موارد سرطان ریه پیشرفته، ایمونوتراپی ممکن است استفاده شود.
4. پایش دوره‌ای:
- آزمایش مداوم برای بررسی پاسخ به درمان و شناسایی مقاومت دارویی.
چرا آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا؟
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته و تیم متخصص، خدمات زیر را در زمینه تشخیص و مدیریت جهش‌های EGFR ارائه می‌دهد:
- تشخیص دقیق با استفاده از روش‌های NGS و PCR.
- ارائه گزارش‌های جامع و تفسیر تخصصی نتایج.
- ارائه مشاوره ژنتیکی برای بیماران و خانواده‌ها.
- همکاری نزدیک با پزشکان برای تدوین برنامه درمانی مناسب.
نتیجه‌گیری
جهش‌های ژن EGFR تأثیر مهمی در بروز و پیشرفت سرطان‌ها دارند. تشخیص به‌موقع این جهش‌ها، انتخاب روش‌های درمانی مناسب و مدیریت دقیق بیماری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا، با ارائه خدمات پیشرفته و دقیق، در مسیر تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با جهش‌های EGFR همراه شما هستیم.
برای اطلاعات بیشتر یا درخواست آزمایش، با آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا تماس بگیرید.