مقدمه
دیستروفی عضلانی دوشن (Duchenne Muscular Dystrophy) یکی از شایع‌ترین و شدیدترین انواع بیماری‌های ژنتیکی است که منجر به ضعف پیشرونده عضلات می‌شود. این بیماری که به صورت مخفف DMD نیز شناخته می‌شود، با تأثیر بر روی عضلات اسکلتی، قلب و عضلات تنفسی، زندگی فرد مبتلا را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا نقش بسیار مهمی در تشخیص و پیشگیری از بروز مجدد این بیماری ایفا می کند.
علت دیستروفی عضلانی دوشن
علت اصلی دیستروفی عضلانی دوشن جهش در ژن DMD است که بر روی کروموزوم X قرار دارد. این ژن مسئول تولید پروتئینی به نام دیستروفین است که برای استحکام و پایداری عضلات ضروری است. در افراد مبتلا به این بیماری، نبود یا نقص دیستروفین منجر به تخریب تدریجی عضلات می‌شود.
توارث دیستروفی عضلانی دوشن
دیستروفی عضلانی دوشن یک بیماری وابسته به کروموزوم X است. از آنجا که مردان فقط یک کروموزوم X دارند، اگر ژن معیوب را از مادر ناقل خود به ارث ببرند، بیماری بروز می‌کند. در زنان، دو کروموزوم X وجود دارد، و در بیشتر موارد کروموزوم سالم X مانع از بروز علائم می‌شود. با این حال، برخی زنان ناقل ممکن است درجاتی از ضعف عضلانی را تجربه کنند.
فراوانی دیستروفی عضلانی دوشن
دیستروفی عضلانی دوشن یک بیماری نادر است، اما در بین بیماری‌های عضلانی، شیوع بیشتری دارد. این بیماری تقریباً در 1 مورد از هر 3500 تا 5000 پسر تازه متولد شده دیده می‌شود. به علت توارث وابسته به X، این بیماری بیشتر در پسران بروز می‌کند و زنان معمولاً ناقل هستند و علائم شدیدی ندارند.
انواع جهش‌های ژن DMD
بیش از 2000 جهش مختلف در ژن DMD شناسایی شده است. این جهش‌ها به دلایل مختلفی منجر به عدم تولید یا نقص در پروتئین دیستروفین می‌شوند. جهش‌های ژن DMD معمولاً به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
1. حذف‌های بزرگ (Large Deletions):
حذف‌های بزرگ در ژن DMD شایع‌ترین نوع جهش‌ها هستند و حدود 60 تا 70 درصد از موارد دیستروفی عضلانی دوشن را شامل می‌شوند. این نوع جهش‌ها معمولاً یک یا چندین اگزون از ژن DMD را حذف می‌کنند که منجر به تولید پروتئین ناقص یا ناتوان از عملکرد صحیح می‌شود.
2. تکرارهای بزرگ (Large Duplications):
حدود 10 درصد از موارد دیستروفی عضلانی دوشن ناشی از تکرار یک یا چندین اگزون در ژن DMD است. این تکرارها باعث ایجاد ناهنجاری در ترجمه پروتئین دیستروفین می‌شوند.
3. جهش‌های نقطه‌ای (Point Mutations):
این جهش‌ها که حدود 10 تا 15 درصد از موارد را شامل می‌شوند، شامل تغییر یک نوکلئوتید در DNA ژن DMD می‌شوند. این تغییر می‌تواند باعث توقف زودهنگام ساخت پروتئین یا ایجاد نقص در ساختار آن شود. این جهش‌ها اغلب منجر به تولید دیستروفین ناقص یا غیرفعال می‌شوند.
4. جهش‌های کوچک (Small Insertions/Deletions):
این نوع جهش‌ها شامل حذف یا اضافه شدن یک یا چند نوکلئوتید است. این تغییرات کوچک می‌توانند منجر به جابجایی چارچوب خواندن (frame shift) و در نتیجه تولید پروتئین غیرعملکردی شوند.
روش‌های تشخیص جهش‌های ژن DMD
تشخیص جهش‌های ژن DMD به کمک چندین روش پیشرفته و دقیق در آزمایشگاه انجام می‌شود. این روش‌ها به طور خاص برای شناسایی انواع مختلف جهش‌ها طراحی شده‌اند و شامل موارد زیر می‌باشند:
1. آزمایش‌های ژنتیکی مولکولی (Molecular Genetic Testing):
این آزمایش‌ها به شناسایی جهش‌های حذف، تکرار و جهش‌های نقطه‌ای کمک می‌کنند. برخی از روش‌های رایج عبارتند از:
- MLPA (Multiplex Ligation-dependent Probe Amplification): این روش برای تشخیص حذف‌ها و تکرارهای بزرگ در ژن DMD استفاده می‌شود.
- توالی‌یابی نسل جدید (Next Generation Sequencing – NGS): این روش برای شناسایی جهش‌های نقطه‌ای و تغییرات کوچک به کار می‌رود و به دلیل دقت بالایش بسیار مورد توجه است.
2. آزمایش بیوشیمیایی (Biochemical Testing):
این روش شامل اندازه‌گیری سطح پروتئین دیستروفین در نمونه‌های عضلانی است. بیوپسی عضلانی به‌عنوان یک ابزار تکمیلی می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد نوع جهش و شدت بیماری فراهم کند.
3. آزمایش خون (CK Test):
این آزمایش برای اندازه‌گیری سطح آنزیم کراتین کیناز (CK) استفاده می‌شود که معمولاً در افراد مبتلا به دیستروفی عضلانی دوشن بسیار بالاست. افزایش CK نشان‌دهنده تخریب عضلات است، اما برای تشخیص نهایی نیاز به آزمایش‌های ژنتیکی است.
روش‌های پیشگیری از جهش‌های ژن DMD
پیشگیری از انتقال ژن معیوب DMD به نسل‌های بعدی از طریق مشاوره ژنتیکی و آزمایش‌های پیش از تولد امکان‌پذیر است. برخی از روش‌های پیشگیری شامل:
1. آزمایش ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD – Preimplantation Genetic Diagnosis):
در این روش، پس از لقاح خارج از رحم (IVF)، سلول‌های جنین برای بررسی وجود یا عدم وجود جهش در ژن DMD تجزیه و تحلیل می‌شوند. این آزمایش به زوج‌هایی که در معرض خطر انتقال بیماری به فرزندان خود هستند، کمک می‌کند تا تنها جنین‌های سالم به رحم منتقل شوند. لذا بهتر است مادر ناقل شناسایی شود تا از بروز این بیماری در نسل بعد جلوگیری کنیم.
2. آزمایش‌های قبل از تولد (Prenatal Testing):
این روش شامل آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) برای بررسی وضعیت ژنتیکی جنین در دوران بارداری است. اگر جنین مبتلا به دیستروفی عضلانی دوشن تشخیص داده شود، والدین می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد بارداری بگیرند.
3. مشاوره ژنتیکی (Genetic Counseling):
مشاوره ژنتیکی به زوج‌هایی که در معرض خطر انتقال جهش‌های ژن DMD به فرزندان خود هستند، کمک می‌کند تا اطلاعات لازم را در مورد بیماری و گزینه‌های موجود برای پیشگیری از آن دریافت کنند.
نتیجه‌گیری
دیستروفی عضلانی دوشن یکی از بیماری‌های ژنتیکی است که با ضعف عضلانی پیشرونده و عوارض شدید همراه است. با وجود اینکه هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، تشخیص زودهنگام و انجام آزمایش‌های ژنتیکی می‌تواند به مدیریت بهتر بیماری و ارائه راهکارهای پیشگیری موثر کمک کند. همچنین، پژوهش‌های جدید بر روی روش‌های درمانی نوین از جمله ژنی‌درمانی و استفاده از تکنولوژی‌های ویرایش ژنی، امیدواری‌هایی را برای آینده درمان این بیماری به وجود آورده‌اند. علاوه بر این، راهکارهای پیشگیری مانند آزمایش‌های ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی و مشاوره ژنتیکی نقش مهمی در جلوگیری از انتقال این بیماری به نسل‌های بعدی ایفا می‌کنند. آزمایشگاه ویرا با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های مدرن و تیم متخصص، به ارائه خدمات جامع در زمینه تشخیص و پیشگیری از بیماری‌های ژنتیکی از جمله دیستروفی عضلانی دوشن می‌پردازد.