فنیل‌کتونوریا (PKU) در آزمایشگاه ویرا

مقدمه

بیماری فنیل‌کتونوریا (Phenylketonuria یا PKU) یکی از اختلالات متابولیکی ارثی است که ناشی از نقص در متابولیسم اسید آمینه فنیل‌آلانین می‌باشد. این بیماری، در صورت تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به‌خوبی کنترل شود، اما اگر درمان نشود، ممکن است منجر به مشکلات جدی در رشد و عملکرد مغز شود. در این مقاله، جزئیات علمی و تخصصی این بیماری، از جمله نوع جهش‌ها، توارث، علائم، درمان، فراوانی، روش‌های پیشگیری و تشخیص ژنتیکی در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا بررسی می‌شود.

نمونه گیری از پاشنه نوزاد برای غربالگری بیماری فنیل‌کتونوریا

بیماری فنیل‌کتونوریا چیست؟

فنیل‌کتونوریا یک اختلال ژنتیکی متابولیکی است که به دلیل نقص یا کاهش عملکرد آنزیم فنیل‌آلانین هیدروکسیلاز (PAH) رخ می‌دهد. این آنزیم مسئول تبدیل فنیل‌آلانین (یک اسید آمینه ضروری) به تیروزین است. در صورت نقص این آنزیم، فنیل‌آلانین در بدن تجمع یافته و سطح آن به شدت افزایش می‌یابد که می‌تواند به آسیب مغزی و سایر مشکلات جدی منجر شود.

جهش عامل بیماری فنیل‌کتونوریا

بیماری PKU ناشی از جهش‌های ژن PAH است که در کروموزوم 12 قرار دارد. این جهش‌ها می‌توانند عملکرد آنزیم فنیل‌آلانین هیدروکسیلاز را کاهش دهند یا به‌کلی غیرفعال کنند.

محل قرار گیری ژن PAH در کروموزوم ۱۲

نوع جهش‌ها

• جهش‌های نقطه‌ای: تغییر در یک نوکلئوتید که ممکن است به تغییر در اسید آمینه یا توقف تولید آنزیم منجر شود.
• حذف‌ها یا اضافه‌ها: تغییرات ساختاری که به حذف یا اضافه شدن بخشی از ژن PAH منجر می‌شوند.
• جهش‌های اسپلیسینگ: جهش‌هایی که بر پردازش RNA پیام‌رسان (mRNA) تأثیر می‌گذارند.
  این جهش‌ها می‌توانند شدت بیماری را از خفیف تا شدید تعیین کنند.

توارث بیماری فنیل‌کتونوریا

PKU به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد، به این معنا که:

• هر دو والد باید حامل جهش در ژن PAH باشند تا بیماری در فرزند ظاهر شود.
• احتمال ابتلای فرزند در هر بارداری 25% است، در حالی که احتمال حامل بودن 50% است.

توارث بیماری فنیل‌کتونوریا

علائم بیماری فنیل‌کتونوریا

علائم PKU معمولاً در ماه‌های ابتدایی زندگی و در صورت عدم درمان نمایان می‌شوند:

1. مشکلات رشد مغزی: عقب‌ماندگی ذهنی و مشکلات شناختی.
2. تأخیر در رشد: کاهش رشد جسمی و روانی.
3. بوی خاص بدن و ادرار: ناشی از تجمع فنیل‌آلانین.
4. اختلالات رفتاری: بی‌قراری، اضطراب و مشکلات اجتماعی.
5. تشنج: ناشی از آسیب به سیستم عصبی.
6. کاهش رنگ پوست و مو: به دلیل کاهش تولید ملانین (تیروزین پیش‌ساز ملانین است).

درمان بیماری فنیل‌کتونوریا

1. رژیم غذایی کم‌فنیل‌آلانین:
   مصرف غذاهای کم‌پروتئین و حذف منابع غنی از فنیل‌آلانین (مانند گوشت، لبنیات و مغزها).
2. مکمل‌های تیروزین:
   چون بدن قادر به تولید تیروزین از فنیل‌آلانین نیست، مکمل‌های تیروزین تجویز می‌شوند.
3. داروهای آنزیمی:
   در برخی موارد، از داروهایی مانند کوان (Sapropterin) برای افزایش عملکرد آنزیم PAH استفاده می‌شود.
4. تجویز آمینواسیدهای ضروری:
   مکمل‌های مخصوص حاوی آمینواسیدهای ضروری برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای.

فراوانی بیماری فنیل‌کتونوریا

فنیل‌کتونوریا در سراسر جهان پراکندگی متفاوتی دارد:

• در کشورهای غربی، شیوع حدود 1 در 10,000 تولد است.
• در ایران، به دلیل افزایش ازدواج‌های خویشاوندی، شیوع آن بیشتر گزارش شده است (حدود 1 در 5,000 تولد).

روش‌های پیشگیری از بیماری فنیل‌کتونوریا

1. مشاوره ژنتیک:
   والدین حامل جهش در ژن PAH باید پیش از بارداری مشاوره ژنتیک دریافت کنند.
2. تشخیص پیش از تولد (PND):
   انجام آزمایش‌های ژنتیکی بر روی نمونه‌ جنینی برای بررسی وجود جهش در ژن PAH.
3. غربالگری نوزادان:
   آزمایش خون پس از تولد برای اندازه‌گیری سطح فنیل‌آلانین و شناسایی نوزادان مبتلا.

روش‌های تشخیص ژنتیکی در آزمایشگاه ویرا

1. آزمایش تشخیصی مولکولی:
   بررسی جهش‌های ژن PAH با استفاده از تکنیک‌هایی مانند PCR و تعیین توالی نسل جدید (NGS) برای شناسایی جهش‌های نقطه‌ای و حذف‌ها.
2. غربالگری نوزادان:
   با اندازه‌گیری سطح فنیل‌آلانین در خون نوزاد و بررسی آنزیم‌های مرتبط.
3. تشخیص پیش از تولد (PND):
   نمونه‌گیری از مایع آمنیون یا پرزهای کوریونی و بررسی ژنتیکی جنین برای شناسایی جهش‌ها.
4. تکنیک MLPA:
   برای شناسایی حذف‌ها یا اضافه‌های بزرگ در ژن PAH.

چرا آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا؟

• تجهیزات پیشرفته:
  استفاده از فناوری‌های به‌روز مانند NGS و MLPA برای تشخیص دقیق جهش‌های ژن PAH.
• تیم متخصص ژنتیک:
  تحلیل ژنتیکی دقیق توسط تیمی از متخصصان با تجربه.
• مشاوره ژنتیک:
  ارائه مشاوره تخصصی برای خانواده‌ها جهت تفسیر نتایج آزمایش ژنتیکی بیماری فنیل‌کتونوریا یا PKU و تصمیم‌گیری مناسب.

جمع‌بندی

بیماری فنیل‌کتونوریا یکی از اختلالات ژنتیکی مهم است که با تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب، می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا با ارائه خدمات پیشرفته در زمینه تشخیص و پیشگیری از بیماری‌های ژنتیکی، از جمله PKU، گامی مؤثر در حفظ سلامت خانواده‌ها برداشته است.

برای اطلاعات بیشتر و دریافت خدمات تخصصی، با ما در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی ویرا تماس بگیرید.